Sabah Kişinyovda Avropa Siyasi Birliyinin ikinci sammiti çərçivəsində bir aydan sonra Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında danışıqlarının üçüncü raundu keçiriləcək. Mayın 14-də tərəflər Brüsseldə Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin, mayın 25-də isə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin vasitəçiliyi ilə Moskvada görüşüblər. Kişinyovda görüşdə Şarl Mişellə yanaşı, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron və Almaniya kansleri Olaf Şolts da iştirak edəcək.
Brüsseldə keçirilən görüşdə Azərbaycan və Ermənistan liderləri razılaşdırılmış ərazi üzrə respublikaların ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması barədə razılığa gəliblər: Azərbaycan Respublikasının ərazisi 86,6 min kvadratkilometr, Ermənistan Respublikasının ərazisi 29.8 min kvadrat kilometrdir.
Daha sonra Nikol Paşinyan ilk dəfə olaraq birbaşa bəyan etdi ki, İrəvan Qarabağı Azərbaycanın ərazisi kimi tanıyacaq və Moskvada keçirilən müşavirədə İlham Əliyev qeyd edib ki, tanınma Ermənistan hakimiyyətinin rəsmi mövqeyidir və Paşinyan da bunu bunu inkar etməyib.
Beləliklə, Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasının qarşısında duran əsas maneə aradan qaldırıldı: Ermənistan Qarabağa iddialarından əl çəkdi. Bu, birincisi, Xankəndində silah və silahlıların qaçaqmalçılığını dayandıran Laçın yolunda Azərbaycan nəzarət-buraxılış məntəqəsinin quraşdırılması, ikincisi, İrəvana kənar oyunçuların təzyiqi sayəsində mümkün olub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan Nikol Paşinyan vurğulayıb ki, Ermənistan öz qonşuları ilə münasibətlərində üçüncü qüvvələrə arxalana bilməz, çünki onlar istənilən vaxt dəstəkdən imtina edə bilərlər; ona görə də Ermənistanın özü Azərbaycanla sülh əldə etməlidir.
Baxmayaraq ki, Moskvada həm Putin, həm Əliyev, həm də Paşinyan nizamlanmada mühüm irəliləyişləri qeyd etdilər, sonradan erməni tərəfi ilk növbədə Qarabağ ermənilərinin taleyi ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqlarının qaldığını bildirdi. Bakı Qarabağ ermənilərinə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları kimi həm təhlükəsizlik, həm də bərabərlik zəmanəti verir, lakin İrəvan Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı saxta ittihamlar irəli sürməkdə, bununla da suveren dövlətin daxili işlərinə qarışmaqda davam edir.
Bəs Kişinyovdakı görüşdən nə gözləmək lazımdır?
Moskva Dövlət Universitetinin Dünya Siyasəti fakültəsinin beynəlxalq təhlükəsizlik kafedrasının dosenti, siyasi elmlər doktoru Aleksey Fenenko “Vestnik Kavkaza”ya müsahibəsində Aİ-nin İlham Əliyev və Nikol Paşinyana bəzi sənədlər (danışıqlarda irəliləyişi qeyd edəcək bir növ aralıq sənəd) imzalamağı təklif edə biləcəyini proqnozlaşdırır.
“Tamamilə mümkündür ki, hansısa birgə bəyanat və ya bəyannamə imzalansın. Bu, Nikol Paşinyanın son bəyanatlarından da görünür: Ermənistanın baş naziri Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınması ilə bağlı sözlərindən sonra geriyə yol yoxdur”, – Aleksey Fenenko izah edib.
Kişinyovdan sonra nə olacaq?
Ekspert Kişinyovdan sonra Nikol Paşinyanın fiziki aradan qaldırılması ilə üzləşə biləcəyindən narahatlığını ifadə edib.
“Məsələ Ermənistandakı millətçilərin Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınmasını təsdiq edən sənədə necə reaksiya verəcəkləridir. Paşinyan real təhlükə ilə üzləşə bilər. 1997-ci ildə prezident Levon Ter-Petrosyan Qarabağın Azərbaycanın tərkibində genişlənmiş muxtariyyətini tanımağa hazır olması haqqında bəyannamə imzaladıqda, tezliklə öz ordusu tərəfindən devrildi. Ona görə də hesab edirəm ki, Paşinyan Kişinyov sammitindən sonra Ermənistan cəmiyyəti ilə necə davranacağı ilə bağlı indidən tədbir görməlidir”, – ekspert bildirib.
Qərbin Cənubi Qafqazda maraqları nədən ibarətdir?
Aleksey Fenenkonun fikrincə, Qərb Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərini tənzimləmək istəyini bəyan etməklə yanaşı, əslində Cənubi Qafqazda gərginlik ocağı saxlamaq istəyir. “Qərb qüvvələri Ermənistanın KTMT-dən çıxmasına təkan verərək, belə bir qaynar mərkəz formalaşdırmaq niyyətindədir. Paşinyana deyirlər: KTMT-dən çıxın, biz Qarabağ məsələsində hardasa sizə dəstək verərik. Təbii ki, dəstəkləməyəcəklər, amma ümid yaradırlar”, – deyə politoloq bildirib.
“Buna baxmayaraq, sabah Kişinyovda aralıq sənəd təklif oluna və imzalana bilər. Və bundan sonra Ermənistanda ən maraqlı və riskli məqam başlayacaq – Qarabağ klanının maraqlarına görə Nikol Paşinyanı Levon Ter-Petrosyanın taleyi gözləyirmi?” – Aleksey Fenenko qeyd edib.
Hazırda müəyyən sənədlərin imzalanması ilə bağlı heç nə məlum deyil – Kişinyovdakı görüşlə bağlı rəsmi bəyanatlar yalnız onun iştirakçılarının tərkibi haqqında məlumat verir. Bu həftə Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan baş nazirlərinin müavinləri də kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasını yekunlaşdırmaq üçün görüşməlidirlər; ola bilsin ki, onun nəticələri əsasında nizamlanma tərəflərini sülhə doğru irəliləyən sənədlər paketi formalaşsın.
